Bewegen als medicijn; fitness als geneesmiddel tegen ziekte?

Al sinds jaar en dag sporten mensen om in gezonde vorm te blijven. De laatste jaren wint fitness in het bijzonder aan populariteit, ook bij ouderen, als manier om langer gezond te blijven en ziekte te voorkomen. Echter, uit onderzoek blijkt dat fitness niet alleen preventief zinvol is, maar dat een bezoekje aan de sportschool ook in veel gevallen zinvol is wanneer je al ziek bent geworden. Cardio- en krachttraining worden steeds meer ingezet om het ziekteproces positief te beïnvloeden. In sommige gevallen kan het aandoeningen zelfs volledig genezen. Fitness als medicijn dus.

Dumbbells in plaats van pillen

Meer en meer onderzoek toont de helende werking van krachttraining aan. Zo heeft fitness een positief effect op bloedwaarden, verlaagt het stress en ontlast het door het spier-verstevigend effect de gewrichten. Met name bij leefstijlgerelateerde chronische aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, COPD en diabetes kan een regelmatig bezoek aan de sportschool het ziektebeeld positief beïnvloeden. In sommige gevallen kan zelfs van genezing gesproken worden.

Uit onderzoek blijkt ook dat regelmatig bewegen even effectief is als het slikken van antidepressiva. Alleen al in Nederland krijgen meer dan 1 miljoen mensen antidepressiva voorgeschreven, die in tegenstelling tot fitness veelal vervelende bijwerkingen hebben, waaronder afvlakking van emoties, lusteloosheid en verlies van libido. Je kunt je afvragen waarom patiënten dan niet een fitnessabonnement op recept krijgen in plaats van (veelal veel duurdere!) medicatie.

Paradigma versus praktijk

Hoewel er steeds meer wetenschappelijk bewijs komt over de meerwaarde van beweging als curatieve oplossing in plaats van medicatie (of als aanvulling), blijkt alleen al uit de cijfers rondom antidepressiva dat de verschuiving van dit paradigma in de praktijk nog maar beperkt zorgt dat Nederlandse artsen mensen naar de sportschool sturen. Daar ligt een uitdaging voor de fitnessbranche met zeer veel potentie: middels een betere aanpak zou de branche wel eens miljoenen extra leden kunnen binnenloodsen.

Fitness op recept

Erkennen dat fitness een helende werking heeft voor verscheidene aandoeningen is één; om "fitness als medicijn" vervolgens conceptueel succesvol neer te zetten vereist een centrale aanpak, waarbij verschillende stakeholders met elkaar samenwerken. Om fitness als curatieve oplossing aan te kunnen bieden is een nauwe samenwerking met de gezondheidszorg een must. De patiënt komt immers bij de huisarts of medisch specialist voor advies aangaande de behandeling van zijn (chronische) aandoening. Het probleem is tweeledig:

1. Kennis in praktijk brengen

Allereerst is het belangrijk dat huisartsen zich bewust zijn van het belang van bewegen als onderdeel van een behandelprogramma. En hoewel ik niet twijfel aan het feit dat de meeste artsen ergens goed weten hoe belangrijk bewegen kan zijn voor patiënten, zien we hier in de praktijk nog te weinig van terug. Begrijpelijk natuurlijk; als je gewend bent mensen naar de apotheek te sturen, is dat nu eenmaal niet eenvoudig te veranderen. Zeker als je bedenkt dat er een farmaceutische industrie is die voor hun belangen lobbyt. Er is dus een tegengeluid nodig.

2. Vertrouwen in de branche

Een obstakel is de betrouwbaarheid van de fitnessbranche. Artsen vragen zich (terecht!) af of zij hun patiënten wel verantwoord door kunnen verwijzen naar fitnesscentra. Bij veel aandoeningen is er bijvoorbeeld een groot risico bij piekbelasting en een verhoogd risico bij bewegen in het algemeen. Geen enkele arts wil een patiënt met een hartaandoening naar een fitnesscentrum sturen, waar deze vervolgens een hartaanval krijgt tijdens een vO2max-test.

Verandering op komst

Zoals vaker, ligt de oorsprong van verandering in Amerika. Al vele jaren werkt het American College for Sports Medicine (ACSM) aan de ontwikkeling en promotie van Exercise is Medicine-programma. Het doel is om lichamelijke activiteit als standaard binnen de gezondheidszorg neer te zetten. Daarnaast wil men de fitnessbranche ontwikkelen als een verlengstuk van de gezondheidszorg.

Een mooi initiatief dat inmiddels ook in Europa en de Benelux langzaam steeds meer wordt opgepakt. Zo publiceerde fysiotherapeut en fitnessondernemer Yves Devos recent alweer de tweede druk van Fitness als Medicijn, waarbij hij Exercise is Medicine als voorbeeld neemt en toont hoe medische fitness structureel zowel preventief als curatief kan worden toegepast.

Ook de Nederlandse brancheorganisatie NL Actief (voorheen Fit!vak) timmert al enkele jaren aan de weg met het keurmerk Preventiecentra en de Nederlandse implementatie van het European Register for Exercise Professionals (EREPS), waarbij in feite een Europese kwaliteitsstandaard voor fitness professionals wordt neergezet.

Hoe snel naar fitness als medicijn

Als we de branche op korte termijn écht willen neerzetten als verlengstuk van de gezondheidszorg, is verdere professionalisering nodig. Niet alleen voor de wijze van klant/patiëntbegeleiding, maar ook in de wijze waarop fitnessorganisaties zijn ingericht. Zaken als gestructureerde intakes, geprotocolleerde behandelprogramma's, adaptatie van sensors voor een beter gezondheidsbeeld, maar bijvoorbeeld ook de correcte verwerking van vertrouwelijke medische informatie in lijn met de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Misschien weinig verrassend zie ik hier een grote rol voor automatisering. Goede klant(/patiënt)volgsystemen houden alles bij van beweegdata tot voeding tot voorgangsregistratie. De fitnessprofessional heeft altijd toegang tot het patiëntdossier, waarin informatie over het ziektebeeld en beperkingen te vinden zijn. Door deze doorlopende verzameling van data zal de fitnessbranche uiteindelijk - net als de medische wetenschap - evidence based worden. Een vereiste voor succes in deze richting.

Hugo Braam is technologie-evangelist in de fitnessbranche en medeoprichter van virtuagym.com, leverancier van innovatieve software voor fitnesscentra en personal trainers. hugo@virtuagym.com